Kiespijn

Het is zondagavond, wij staan op de parkeerplaats van HMC Westeinde en wachten op de afloop van een spoed ingreep voor mijn vrouw. 

Ze heeft helse pijnen en zelfs de sterkste pijnstillers werken niet meer.  Ik vind het behoorlijk lang duren; "Als dit nu maar goed gaat". 

Haar wang is een enorme bult, ze ziet er een beetje middeleeuws uit, wel een schone dame maar met vervorming. Stel je voor dat je zo veel pijn hebt, deze noodsituatie in de middeleeuwen. Waar kon je dan terecht ? Hoe was de kennis over onze tanden en kiezen? Wie kon je helpen op zondagavond met een ingreep die je bovendien zou overleven? Dan ging je naar de barbier, een tandentrekker of als die er niet was naar een stevige ongeschoolde knecht.  

Guy de Chauliac 1300-1368 schrijft in zijn ‘Chirurgia magna’ over de mond en de kiezen duidelijk. In de mond zijn twee belangrijke organen die op verschillende manieren werken. Dat zijn “de tong omme dye smakinghe" en“die tanden omme dye knouwinghe". Alles daaromheen is alleen ondersteunend en de kracht voor die ondersteuning wordt volgens De Chauliac vanuit de hersenen toegezonden. Men besefte toen al dat de  hersen­zenuwen alles aansturen. Kiespijn moet in de middeleeuwen net als nu een afschuwelijk lijden zijn geweest, omdat zelfs een ongeschoolde tandentrekker niet altijd bereikbaar was. De Chauliac zegt dat van alle kwalen waar de mens om wordt beklaagd, kiespijn de allerergste is. 

En dat is goed te merken, mijn vrouw ijsbeert al dagen heen en weer door het huis, ze huilt, ze hangt scheef haar hoofd is ontstoken één oog zit bijna dicht onder de zwelling, zelfs ijs op haar wang lijkt niet te helpen. Dit is een onmenselijke marteling. maar hoe is dit gekomen? Hoe ontstond kiespijn in de middeleeuwse visie? Dit weet men aan een trauma, of ook wel aan een “quaet regiment" een slecht dieet. Als de kies ziek was, konden er gaten in vallen, de pijn ontstond niet door het gat! Men zag dus nog niet het directe verband tussen caviteit en klacht. Daarom werd de nadruk gelegd op de conservatieve behandeling van de pijn. De pijn kon op vele manieren worden bestreden. In de eerste plaats door dieetvoorschriften: geen ‘vervuilend’ voedsel onder andere melkproducten eten, geen warme, zeer koude of harde zaken nuttigen. Kleverige zaken zoals dadels en honingsnoepjes waren uit den boze, evenals ‘tandvijandige’ dingen zoals ajuin. De tanden moesten niet worden verzorgd met scherpe voorwerpen. De tanden inwrijven met een mengsel van honing, verbrand zout en azijn was altijd goed. Mijn vrouw trekt een vies gezcht bij dit recept. Als dit alles niet hielp, dan natuurlijk laxeren en aderlaten uit een ader in de arm, de lippen of uit een ader onder de tong. Zeg ben je wel goed bij je verstand ? vraagt ze, wanneer ik een scherp mesje pak. 

Een mildere variant was het maken van scarificaties kleine oppervlakkige sneetjes in de huid in de hals en daar eventueel een laatkop op te zetten. Hevige pijn vereiste krachtiger maatregelen. Wat ook goed hielp volgens De Chauliac was rozenolie, vermengd met een kwart azijn, in het oor aan de pijnlijke zijde gegoten. Guy de Chauliac voegde aan hetzelfde mengsel soms wat opium toe, maar dan moest de pijn wel erg bar zijn. Graag roept mijn vrouw, geef me wat opium in mijn oor alsjeblieft. 

De belangrijkste middeleeuwse bron is uit het handboek Cyrurgia geschreven door de Vlaming Jan Yperman circa 1265-1335. Er is weinig bekend over deze chirurgijn, Yperman vermeldt dat een van de oorzaken van gaten in tanden stagnatie van slijm is,  de koude en natte humor. Volgens de idee van de humorenleer wordt slijm gemaakt in het hoofd,  het slijm zakt naar beneden en kan stil blijven staan in de kaak, hierdoor ontstaat er verrottting. Daar kunnen, zoals Yperman zegt wormen door ontstaan Deze wormen vreten zich een weg naar buiten vanuit het kaakbot en er ontstaat naar verloop van tijd een gat in een tand of kies. Dat verklaart de typische tandpijn. Als de wormen zich bewegen dan heb je helse pijn en als ze stil liggen dan voel je niets. Getverdemme, wil je mij ook nog misselijk maken naast alle pijn roept mijn vrouw. 

Yperman waarschuwt dat het trekken van tanden terughoudend verricht moet worden; hij zegt hierover: als er gaten in tanden zitten die pijn veroorzaken maar waarbij de tand niet loszit, dan mag deze tand niet zomaar getrokken worden. Hij waarschuwt dat dit kan leiden tot ernstige complicaties met een fatale afloop. Hij vervolgt: En als de patient overleeft is er vaak een kaakabces en botsplinters uit het kaakbeen. Maar als de tanden los zitten, dan is er geen probleem. Dus trek de tanden niet als ze nog vastzitten. De chirurgijn adviseert om een kleine ijzeren pijp te gebruiken waarin een ijzeren naald is ingebracht.  Deze naald dient gloeiend heet gemaakt te worden en in een medicinale olie gedoopt te worden. Vervolgens wordt de buis met naald op het gat geplaatst en wordt de hete naald enkele keren in het gat gedreven. De olie is samengesteld uit gevlekte scheerling en marjolein. Dit is de druppel voor mijn vrouw, ze kiept van de bank en ligt op de grond buiten bewustzijn. Ik til haar voorzichtig op en breng haar naar het HMC. Het is niet ver rijden en daar nemen artsen het over en wordt ze goed verzorgd. Ik ben gerust gesteld ze is in goede handen, wij leven niet meer in de middeleeuwen

 

Mijn excuses aan Wiel van der Mark

voor het plagiaat en misbruik van zijn oorsponkelijke tekst.

https://the-history-girls.blogspot.com/2016/01/killing-worm-that-gnaws-at-tooth-by.html